KRIVIČNOPRAVNI TRETMAN OSVETNIČKE PORNOGRAFIJE

Kao što smo i ranije pisali fenomen „osvetnička pornografija“ (adekvatniji termin bi bio “image based sexual abuse” / seksualno zlostavljanje zasnovano na slikama) podrazumijeva distribuciju seksualno eksplicitnih fotografija ili video sadržaja bez saglasnosti lica koja su na njima sa namjerom da im se pričini šteta, da se izlože sramoti a često je motiv i osveta bivših partnera, odakle i potiče kolokvijalni naziv ovog fenomena. Imajući u vidu da se radi o pojavi koja je vezana sa ekspanzijom digitalnih tehnologija javila se potreba za sankcionisanjem ovakvog ponašanja koje nije bilo adekvatno prepoznato u„analognom“ krivičnom zakonodavstvu.

Na ovaj izazov su različite zemlje odgovorile na razne načine pa tako sudovi pojedinih zemalja kroz praksu uspijevaju da javno objavljivanje eksplicitnih fotografija ili video sadržaja podvedu pod postojeća krivična djela koja se uglavnom odnose na kršenje privatnosti, čime se na posredan način obezbijeđuje krivičnopravna zaštita žrtava osvetničke pornografije. S druge strane određene države dosegle su visok stepen krivičnopravne zaštite time što osvetničku pornografiju tretiraju kao posebno krivično djelo.

Pojedina zakonodavstva inkriminišu samo situacije u kojima su snimci pribavljeni bez pristanka žrtve dok druga zakonodavstva ne prave razliku da li je žrtva dala pristanak da bude snimana ili nije, važno je da nije dala pristanak da se snimci objave. Interesantno je zakonsko rješenje u italijanskom pravu, koje pravi razliku između dvije situacije: prve - kada su snimci montirani ili ukradeni (što znači da nema pristanka) i onda distrubuirani i tada nije potrebno da postoji namjera da se žrtvi naudi i druge situacije kada su snimci pribavljeni uz pristanak žrtve, što je i u slučaju da ih ona sama sačini i pošalje počiniocu i tada je neophodno da postoji namjera da se naudi.

Zanimljiv je i primjer Irske koja pored toga što osvetničku pornografiju tretira kao krivično djelo ima i poseban Zakon o štetnoj komunikaciji i srodnim prekršajima budući da se objava seksualno eksplicitnog materijala može povezati sa štetnom komunikacijom, prijetnjama i uznemiravanjem te se na ovaj način obezbjeđuje potpunija zaštita žrtava.  

U pojedinim zemljama kao što su Njemačka, Velika Britanija, Švedska, Novi Zeland i sl. postoji i krivično djelo „upskirting“ koje predviđa krivičnu odgovornost onoga ko napravi ili distribuira snimak genitalija, zadnjice, ženskih grudi ili donjeg veša koji pokriva ove djelove tijela druge osobe, ukoliko su ta područja zaštićena od pogleda. Ovo je pojavni oblik voajerizma, a takođe obuhvata i snimanje i distribuiranje sadržaja bez pristanka, čime se nanosi šteta žrtvi.

Predviđene kazne za krivična djela koja obuhvataju elemente „osvetničke pornografije“ variraju od zemlje do zemlje, za lakše oblike djela obično se izriče novčana kazna a za teže kazna zatvora. Najstrožiju kaznu predviđa Italija koja je 2019. godine usvojila tzv. Codice Rosso (Crveni kodeks) kojim je, između ostalog, izmijenjen i krivični zakonik pa je za „osvetničku pornografiju“ propisana kazna zatvora u rasponu od 1 do 6 godina ili novčanu kaznu od 5.000 do 15.000 eura, a predviđene su još strožije kazne ukoliko je učinilac supružnik (čak i kada su supružnici rastavljeni ili razvedeni) ili bivši partner. Ovako visoke kazne postavljaju se u cilju postizanja preventivnog efekta, kako bi se pojava „osvetničke pornografije“ svela na minimum.

U našoj zemlji je prepoznata potreba sankcionisanja „osvetničke pornografije“ kao posebnog krivičnog djela pa se predlogom Zakona o izmjenama i dopunama Krivičnog zakonika koji je u nacrtu uvodi novo krivično djelo - zloupotreba tuđeg snimka, fotografije, portreta, audio zapisa ili spisa sa seksualno eksplicitnim sadržajem. Ovo djelo predviđa da će se onaj ko učini dostupnim trećem licu video ili drugi snimak, fotografiju, portret, audio zapis ili spissa seksualno eksplicitnim sadržajem, bez pristanka lica na koje se spis odnosi, odnosno bez pristanka lica koje je prikazano na snimku, fotografiji ili portretu ili čiji je glas snimljen na audio zapisu kazniti zatvorom do dvije godine. Istom kaznom će se kazniti i onaj ko upotrebom računarskog sistema ili na drugi način izradi novi ili preinači postojeći video ili drugi snimak, fotografiju, portret, audio zapis ili spis sa seksualno eksplicitnim sadržajemi upotrijebi ili učini dostupnim trećem licu takav snimak, fotografiju, portret, audio zapis, ili spis kao istinite kao i onaj ko prijeti drugom da će učiniti dostupnim trećem licu njegov video ili drugi snimak, fotografiju, portret, audio zapis ili spis sa seksualno eksplicitnim sadržajem. U slučaju da ovo djelo bude učinjeno posredstvom informaciono-komunikacionih tehnologija ili na drugi način zbog čega su video ili drugi snimak, fotografija, portret, audio zapis ili spis sa seksualno eksplicitnim sadržajem postali dostupni većem broj ulica učinilac će se kazniti zatvorom do tri godine, a ako djelo bude učinjeno prema djetetu zaprijećena je kazna zatvora od jedne do osam godina.

Ovakav predlog zakonskog rješenjeje usaglašen sa međunarodnom legislativom, sa konvencijama Savjeta Evrope i Ujedinjenih nacija, kao i sa pravnim standardima i dobrom praksom a sa ciljem efikasnije borbe protiv novih pojavnih oblika kriminaliteta. Ostaje da sačekamo da izmjene budu usvojene i da stupe na snagu, a onda da se u adekvatnom zakonskom okviru zajedno borimo i protiv ove vrste nasilja.

‍